लेख क्र. १२
१६/६/२०२५
संत्रिकेमध्ये सुरुवातीच्या काळात संंस्कृत सर्वांपर्यंत पोहोचावे तसेच, संस्कृतीचे रक्षण व्हावे यासाठी अनेक प्रयत्न झाले. संस्कृत भाषेच्या रक्षणासाठी व वाढीसाठी संत्रिका विभागाने अनेक उपक्रम हाती घेतले व पूर्णत्वास नेले, काही मधेच बंद पडले. अशा उपक्रमांची माहिती येथे देत आहोत.
संत्रिका विभागाचे पहिले विभागप्रमुख प्रा. कृष्ण श्री. अर्जुनवाडकर व त्यांचे सहकारी यांनी सुरुवातीस अनेक अभ्यास वर्ग घेतले. ते खालीलप्रमाणे –
- प्राचीन संस्कृत वाङ्मयातील ग्रंथ-वाचन – प्रा. लीला अर्जुनवाडकर
- योगसूत्र – प्रा. महाशब्दे
- सिद्धांतबिंदु – प्रा. कृष्ण श्री. अर्जुनवाडकर
- अवेस्ता – डॉ. म. अ. मेहेंदळे
- सिद्धान्तकौमुदी – वा. कृष्णाशास्त्री कानिटकर (१७ नोव्हेंबर १९९६)
- कौटिलीय अर्थशास्त्र – वा. मंगलाताई मिरासदार (२८ नोव्हेंबर १९९६)
- स्तोत्रगायन व शुद्धलेखन वर्ग (१७ डिसेंबर २००१, कालावधी १० दिवस)
- श्रीमद्भगवद्गीता वर्ग
- मंत्रपठण वर्ग
- उन्हाळी संस्कृत वर्ग (American Institute of Indian Studies) – संत्रिका व American Institute of Indian Studies यांच्या एकत्रित प्रयत्नाने परदेशी विद्यार्थ्यांसाठी उच्चारण, अभिजात साहित्य,स्मृतिग्रंथ इ. विषयांवर वर्ग घेतले गेले.
वरील अभ्यासपूर्ण उपक्रमांशिवाय दोन विशेष उपक्रम संत्रिका विभागाने राबविले. ते असे –
१) मा. प्रा. कृष्ण श्री. अर्जुनवाडकर यांनी ‘वाग्विमर्शिनी’, हा दुकानांची नावे ‘शुद्ध’ मराठीत लिहिण्यासाठी आग्रह धरणारा, तसेच भाषा सुधारणेसाठी एक उपक्रम केला होता. “त्रिंबक मोरेश्वर” नको, “त्र्यंबक मोरेश्वर” हवे …पण दुकाने याच नावाने ‘रजिस्टर’ झाली असल्याने, नावे बदलता येणार नाहीत, म्हणून तो उपक्रम बारगळला. जरी दुकानांच्या नावांसंंबंधी हा उपक्रम बारगळला असला तरी भाषा-सुधारणेसाठीचे प्रयत्न सुरुच होते. ते दर्शविणारे एक जुने आवाहन पत्र येथे जोडत आहे, त्याची भाषा मात्र मजेशीर आहे.
२) संस्कृतच्या सार्वत्रिक सोप्या उपयोगासाठी मा. प्रा. कृष्ण श्री. अर्जुनवाडकर यांनी केलेला अजून एक उपक्रम म्हणजे इंग्रजीतून शुभेच्छा देण्यापेक्षा संस्कृतमध्ये शुभेच्छा द्याव्यात, त्यासाठी त्यांनी नियमित वापरता येतील अशी शुभेच्छावाक्ये संस्कृतमध्ये अनुवादित केली. त्याची चित्रफीत सोबत जोडली आहे. जरूर सर्वांनी वापरून पाहा.