लेख क्र. ३४ ०८/०७/२०२५ प्रा. विश्वनाथ गुर्जर यांनी संस्कारांमागील तात्त्विक भूमिकेचा विचार मांडला. त्यानंतर महिला पुरोहितांचा धार्मिक कार्यातील सहभाग समजून घेतला. या लेखामध्ये आचार्य योगानंद उर्फ डॉ. श्री. वि. करंदीकर यांनी संस्कार व पुरोहितांची वृत्ती यावर प्रकाश टाकताना संस्कारांमागील अध्यात्मिक व मानसिक विचार मांडला आहे. वासनारूप देहावर संस्काराची आवश्यकता असते. सर्वसाधारण माणसाच्या बुद्धीची वाढ सामान्य […]
संस्कारांचे पुनरुज्जीवन Read More »
लेख क्र. ३३ ०७/०७/२०२५ मागील लेखात आपण ज्ञान प्रबोधिनीच्या धार्मिक विधींमागील तात्त्विक भूमिका समजून घेतली, पौरोहित्य उपक्रमातील सार्थता, सामूहिकता, शिस्तबद्धता ही तीन सूत्रे समजून घेतली. परंतु, या उपक्रमातील आणखी एक विशेष म्हणजे स्त्री-पौरोहित्य. समाजात आजही अनेकांना स्त्रियांनी पौरोहित्य करणे, यज्ञात सहभागी होणे निषिद्ध वाटते. परंतु, प्राचीन काळी स्त्रिया यज्ञात सहभागी होत होत्या व आता ज्ञान
स्त्री-पौरोहित्य : एक परिवर्तन Read More »
लेख क्र. ३२ ६/७/२०२५ ‘संत्रिका’ विभागात जसे संस्कृत संवर्धन व संशोधनावर काम चालू होते, त्यालाच समांतर ‘धर्मनिर्णय मंडळ, लोणावळा’ यांच्या परिवर्तनशील पौरोहित्य उपक्रमाचा प्रसार पण चालू होता.तुरळक प्रमाणात या नव्या पद्धतीने समाजात संस्कार होत होते. प्रा. रामभाऊ डिंबळे हे असे संस्कार करणार्‍यातले अग्रगण्य नाव. या उपक्रमाचा प्रसार व्हावा म्हणून १९९०-९१ पासून पौरोहित्य वर्गाचे सर्व समाजासाठी
ज्ञानप्रबोधिनी-प्रणीत धार्मिक विधींमागील तात्त्विक भूमिका Read More »
लेख क्र. ३१ ०५/०७/२०२५ संत तुकाराम महाराज (जन्म-इ.स.१५९८, मृत्यू-इ.स.१६४९) त्यांच्या मधाळ व भक्तिरसाने भरलेल्या अभंगांमुळे सर्वांनाच परिचित आहेत. हे अभंग ‘संत तुकाराम गाथा’ यात संग्रहित आहेत. ह्या अभंगांचा सामाजिक दृष्ट्या अभ्यास केल्यावर डॉ. मनीषा शेटे यांना अध्यात्माशिवाय अनेक सामाजिक घटना, विविध विषय यांचीही माहिती मिळाली. तेव्हा त्यांनी हा माहितीपर व अभ्यासपूर्ण लेख लिहिला. याच मालिकेत
श्री संत तुकाराम महाराज गाथेतील विविध विषय Read More »
लेख क्र. २९ ०३/०७/२०२५ मागच्या लेखात ‘सिंधु अथवा सरस्वती संस्कृती हिच हिंदू संस्कृती’ हा विषय वाचला. आता हिंदू संस्कृती म्हणजे काय? तर जीवनाकडे बघायचा वेगळा दृष्टिकोन! हाच विषय ‘समतोल’च्या ‘तत्त्वसप्तक’ विशेषांकात मा. श्री. यशवंतराव लेले यांनी मांडला आहे. ज्ञान प्रबोधिनीची धर्म संस्थापना, जनी जनार्दन ऐसा भाव, हिंदू जीवनदृष्टी, विकास, संघटन,उत्तमता आणि विज्ञानाभिमुखता ही सात तत्त्वे
लेख क्र. २८ ०२/०७/२०२५ कालच्या लेखात आपण वेदकालीन ‘राष्ट्र’ संकल्पना बघितली. राष्ट्र आले की संस्कृतीसुद्धा आलीच. जसे ‘भारत’ राष्ट्र प्राचीन काळापासून एकसंध व एकात्म होते तशीच भारतीय संस्कृती प्राचीन, सर्वसमावेशक होती. या प्राचीन संस्कृतीला मुख्यत्वे सिंधू संस्कृती म्हटले जाते. पण, मा. श्री. यशवंतराव लेले यांनी नक्की या संस्कृतीला काय म्हणायचे या प्रश्नावर अभ्यास करून उत्तर
सिंधू की सरस्वती, की हिंदू संस्कृती? Read More »
लेख क्र. २६ ३०/६/२०२५ मानवाच्या दीर्घायुषी व निरोगी जीवनासाठी ‘योग’ महत्त्वाचा आहे. नुकताच २१ जूनला आंतरराष्ट्र्रीय योग दिवस जगभर साजरा झाला. परंतु हा योग फक्त एकच दिवस नाही तर आयुष्यभर आत्मसात करणे गरजेचे आहे. म्हणूनच योगशास्त्राची माहिती असणेही आवश्यक आहे. त्या संदर्भातला हा लेख आहे डॉ. भाग्यश्री हर्षे ज्ञान प्रबोधिनी प्रशालेत संस्कृत शिक्षिका म्हणून कार्यरत
योगशास्त्राचा इतिहास व विकास Read More »
लेख क्र. २५ २९/६/२०२५ मागील भागात वारली लोकांची लग्न ठरविण्याची अनोखी पद्धत बघितली. लग्नाआधीची नैसर्गिक वस्तूंनी मांडव घालणे, नैसर्गिक देवतांना आवाहन करणे अशा विधी बघितल्या. आता या भागात लग्नाचा मुख्य दिवशी होणार्‍या विधी सांगितल्या आहेत. त्यात प्रामुख्याने त्यांची मंगलाष्टके, वरात, गृहप्रवेश या विधी आहेत. वारली लोकांच्या ह्या लग्नविधीतून शहरी माणसांनासुद्धा खूप काही शिकण्यासारखे आहे. दुसरा
झाल्या झाल्या लगनावेला (भाग २) Read More »
लेख क्र. २४ २८/०६/२०२५ मा. श्री. यशवंतराव लेले वसई गावापासून 23 कि.मी. अंतरावर असलेल्या सकवार या वारली लोकांच्या पाड्यावर ‘रामकृष्ण आश्रम’वतीने चालणार्‍या ग्रामविकासाच्या उपक्रमात १९८१ पासून सहभागी होत होते. तेथे त्यांनी अनेक वेगळ्या गोष्टी अनुभवल्या. मुंबई-अहमदाबाद‌सारख्या सतत वाहत्या राष्ट्रीय महामार्गाच्या किनाऱ्यावर हे गाव वसलेलं असूनही ते अतिशय मागासलेलं राहिलं. असं असलं तरी तिथल्या जीवनातील सहज-
झाल्या झाल्या लगनावेला (भाग १) Read More »
लेख क्र. २३ २७/६/२०२५ गरुड पुराणातील आयुर्विज्ञान, भूकंप, संस्कृत साहित्याचा इतिहास असे मोठे प्रकल्प संत्रिकेत २००२ च्या आसपास झाले. प्रकल्पांशिवाय संत्रिकेतून वाचस्पती पदवीसाठी (Ph.D.) अभ्यास करणारी पहिली परदेशी विद्यार्थिनी ‘Tan Kah Siew’ होती. त्यांनी २००२ मध्ये संत्रिकेत संशोधनास सुरुवात केली. त्यांच्या संशोधनाचा विषय ‘The Path to Liberation : (Nirvana/Nibbana) Yoga in Bhagavadgeeta vis-as-vis Vipasaanaa in
परदेशी विद्यार्थिनीची ‘वाचस्पती’ पदवी Read More »
