विस्तार
साध्यसूत्रात म्हटल्याप्रमाणे ज्ञान प्रबोधिनीच्या कामाचा देशात आणि राज्यातविस्तार हीच पुढील दहा वर्षांतील कामाची मुख्य दिशा राहणार आहे. हे साध्य करण्यासाठी पुढील उद्दिष्टे मांडली आहेत :
१. महाराष्ट्राच्या सर्व प्रशासकीय विभागांतील प्रत्येकी तीन जिल्ह्यांमध्ये विस्तार केंद्रे सुरू करणे. यातील प्रत्येकी एका जिल्ह्यात मनुष्यघडणीचे केंद्र आस्थापनेसह स्थिर करणे.
२. देशातील सहा राज्यांमध्ये स्थायी संपर्क केंद्र निर्माण होणे.
२.१ युवक विभाग, पुणे – सहा राज्यांमध्ये (जम्मू-काश्मीर, पंजाब, लडाख, छत्तीसगड, ओडिशा, मध्य प्रदेश, झारखंड, आसाम, अरुणाचल, मणिपूर, कर्नाटक, गुजरात यापैकी) संपर्क व
उपक्रमांच्या रचना बसवणे.
२.२ सोलापूर केंद्र – कर्नाटक राज्यामध्ये कलबुर्गी या गावी प्रबोधिनीचे विस्तार केंद्र उभे करणे.
२.३ सीमावर्ती व समस्याग्रस्त राज्यांमध्ये अन्य भारतीयांशी चांगला संपर्क प्रस्थापित करणे.
३. सीमावर्ती व समस्याग्रस्त राज्यांमधील कामांसाठी प्रबोधिनीच्या सर्व केंद्रांवर संपर्क यंत्रणा निर्माण करणे.
४. संकल्पना अध्यापनासाठी ज्ञान प्रबोधिनीतील अनुभवसंचाचा आणि शैक्षणिक रचनांचा देशभरातील अन्य शैक्षणिक संस्थांमध्ये स्थानिक गरजांनुसार विस्तार करणे.
५. आरोग्य क्षेत्रातील प्रबोधिनीच्या प्रदीर्घ अनुभवाच्या आधारे आरोग्य आणि स्वास्थ्य या नवीन कार्यदिशेने काम सुरू करून त्याच्या माध्यमातून काही पथदर्शक प्रकल्प करून पाहणे.
६. उद्योजकता विकास या नवीन कार्यदिशेने काम सुरू करून त्या अंतर्गत युवक – युवती गटांमध्ये उद्योजकतेसाठी आवश्यक क्षमता, कौशल्ये, वृत्ती आणि प्रेरणेचे संवर्धन करणे, तसेच नव्याने उद्योजक बनू इच्छिणाऱ्या युवक-युवतींचे कल्याणमि त्रांच्या माध्यमातून मार्गदर्शन करणे.
समावेशकता
७. सर्व जाति धर्म आणि समाजगटांतील विविध प्रकारच्या उच्च क्षमतावान व्यक्तींचा शोध घेणे, त्यांच्या क्षमताचे संवर्धन करणे आणि त्यांना राष्ट्रउभारणीसाठी प्रेरित करणे ही प्रक्रिया अधिक व्यापक व गतिमान करणे.
७.१ विविध वंचित समाज गटातील (नागरीवस्ती, कातकरी वस्ती, तांडे, इ.) मुले-मुली (५वी ते १०वी युवक-युवती, महिला/ पुरुषांच्या व्यक्तिमत्त्व विकसन आणि आर्थिक स्थैर्यासाठी
संधी व रचना निर्माण करणे.
७.२ समाजात विविध कारणांनी वंचित राहिलेल्या महिलांची जीवन गुणवत्ता सुधारणे.
७.३ किशोरी विकासप्रमाणे १२ ते १६ वर्षे वयोगटातील ग्रामीण भागातील मुलांसाठी किशोर विकास कार्यक्रम प्रयोग आणि संशोधनाने सिद्ध करून त्याचा विस्तार करणे.
८. विविध भौगालिक / आर्थिक / सामाजिक क्षेत्रातील विद्यार्थी गटासाठी काम करणाऱ्या शैक्षणिक रचनांमध्ये ज्ञान प्रबोधिनीचे व्यक्तिमत्त्व विकसनाचे उपक्रम रुजवणे.
९. आत्मसम्मान, प्रतिनिधित्व, संधींची समानता या संदर्भातील स्त्री प्रश्नांविषयीची युवकांची जाणीव व संवेदनशीलता वाढवणे.
१०. ग्रामीण व निमशहरी भागातील रोजगाराच्या संधी ओळखून परिसरातील युवक-युवतींसाठी व्यवसाय प्रशिक्षण केंद्राद्वारा नियमित गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण उपलब्ध करून देणे.
नवोन्मेषता
११. नवीन राष्ट्रीय धोरणात दिलेल्या आकृति बंधानुसार प्रबोधिनीतील माध्यमिक शाळांमध्ये ९वी ते १२वी या टप्प्यासाठीची पूर्वतयारी करणे.
१२. मुक्त शिक्षण’ या संकल्पनेचा अभ्यास करणे व पथदर्शक प्रकल्प करून त्याची देशकालसुसंगत आवृत्ती तयार करणे.
१३. अध्यापकांच्या व्यक्तिमत्त्व विकसनासाठी आचार्य व्रताची संकल्पना रुजविणे.
१४. गुणवत्तापूर्ण, आंतर-सांस्कृतिक, अत्याधुनिक, समकालीन, संदर्भपूर्ण, भविष्यवेधी, आंतरविद्याशाखीय / बहुविद्याशाखीय / क्रांतविद्याशाखीय संशोधनासाठी प्रोत्साहनात्मक रचना, क्षमता व व्यवस्था निर्माण करणे.
१५. प्रदेश विकसनासाठी गावसमूह हे एकक धरून त्याअंतर्गत केल्या जाणाऱ्या विकास कामांचे नियोजन व कार्यवाही करण्यासाठी सक्षम व प्रेरणासंपन्न स्थानिक कार्यकर्त्यांचे गट उभे करणे.
प्रभाव
१६. ज्ञान प्रबोधिनीची प्रक्रियाप्रधान शिक्षण पद्धती, भारतीय शिक्षण विचारासह भारतभरातील विद्यार्थ्यांच्या वृत्ती घडणीसाठी व प्रेरणा जागरणासाठी वापरली जावी, यासाठी अंतर्गत प्रयोग, सैद्धांतीकरण आणि प्रचार करणे.
१७. विद्यारंभ, विद्याव्रत, वीरव्रत या विद्यार्थी घडणीच्या संस्कारामध्ये वेगवेगळे प्रयोग करून वीरव्रताची प्रक्रिया दृढ करणे.
१८. शुभगुणांच्या जोपासनेतून भारतीय मानसशास्त्रातील विचारशील स्वावलंबी व्यक्ती, संस्कारित कुटुबं , सुगठित समाज याविषयीचे संशोधन व उपयोजन करणे.
१९. प्रबोधक कुटुबं ही सकंल्पना सरुुवातीला पालक व सदस्य गटामध्ये आणि नंतर परिसरातील इतर परिवारांमध्ये रुजवणे.
अंतर्गत गुणवत्ता
२०. प्रत्येक विभाग व केंद्रात स्थानिक कार्यकर्त्यांच्या पुढील दोन फळ्या कायम तयार करण्यासाठीची कार्यपद्धती बसवणे.
२१. प्रबोधिनीच्या संस्थात्मक कामाच्या गुणवत्तेचे आणि परिणामकारकतेचे स्वतःचे निकष सिद्ध करून त्या आधारे अंतर्गत आणि बाह्य परीक्षणाची नियमित रचना बसवणे.
२२. कार्यविस्तारासाठी आवश्यक भौतिक सुविधा सुनियोजित आराखड्यानुसार उभारणे व विस्तारणे.
२३. आधुनिक तंत्रज्ञान व समाजमाध्यमे यांच्या प्रभावी वापरासाठी प्रशिक्षण व उपयोजनाची मध्यवर्ती व्यवस्था करणे . आणि बाह्यपरीक्षणाची नियमित रचना बसवणे .